Del 1
Meldingsdel

5 Eit heilskapleg og likeverdig krisesentertilbod

Evalueringa av krisesentertilbodet og forskinga dei seinare åra, sjå punkt 2.2, viser at lovfestinga av krisesentertilbodet har vore positiv, og at utviklinga av innhaldet og kvaliteten i tilbodet har vore god. Alle kommunar har eit krisesentertilbod, anten i eiga kommune eller i samarbeid med andre kommunar. Mange krisesenter er godt integrert i den kommunale verksemda og fleire kommunar har investert i nye bygg tilrettelagt for eit mangfald av brukarar.

Forskinga, oppmodingsvedtaka frå Stortinget, merknadar frå internasjonale organisasjonar og høyringssvara viser samstundes at det er behov for tiltak for at krisesentertilbodet skal vere heilskapleg og likeverdig i heile landet, sjå punkt 2.1. Dei rettslege tiltaka som blir føreslått i del II av proposisjonen, vil bidra til å løyse nokre av utfordringane som er avdekka, men rettslege tiltak er ikkje nok. I meldingskapitela blir det gjort greie for nokre strukturelle utfordringar i tilbodet og i kva retning regjeringa ønskjer å arbeide. Utgangspunktet for vurderingane er at krisesentertilbodet er eit kommunalt tilbod, og det er eit overordna prinsipp at staten ikkje skal detaljstyre korleis kommunane følgjer opp deira lovpålagde plikter.

Både Riksrevisjonen, GREVIO, overvakingskomitéen for Istanbul-konvensjonen og CEDAW, FN sin komité for FNs konvensjon om avskaffelse av alle former for diskriminering av kvinner (KDK), har merka seg at det er forskjellar i ressurssituasjonen til krisesentera. CEDAW har tilrådd norske styresmakter om å løyve tilstrekkelege ressursar og sørgje for at det blir bygd opp nødvendig kapasitet for å sikre ei effektiv og einsarta gjennomføring av krisesenterlova i heile landet. Vidare har fleire høyringsinstansar i høyringa kome med innspel om krisesentera sin økonomi, som er anstrengt. Dei viser til at dei økonomiske rammevilkåra for tilbodet er mangelfulle, og at det må ei økonomisk styrking til for å sikre eit godt krisesentertilbod i tråd med lova og internasjonale forpliktingar. Det blir framheva at dårleg kommuneøkonomi går ut over kvaliteten i tilbodet, og at situasjonen ved einskilde sentre blir vurdert som uforsvarleg. Nokre høyringsinstansar viser òg til at manglane som er avdekt i krisesentertilbodet kan utfordre menneskerettane. Fleire meiner at tida er koma for å vurdere om tilbodet bør finansierast av staten, eller gjerast om til eit statleg tilbod.

Regjeringa sitt utgangspunkt er at ei kommunal forankring framleis er det ønskelege og mest føremålstenleg for krisesentertilbodet. Dette sikrar nærleik for brukarane, og nærleik til andre tenester som valdsutsette kan trenge, til dømes helse- og sosialtenestene. Sjølv om krisesentertilbodet er ei lovpålagd kommunal oppgåve som er finansiert over kommuneramma, har staten høve til å øyremerke midlar under visse føresetnader. Dette har regjeringa til dømes gjort ved å opprette ei ny tilskotsordning i 2025 til oppgradering av krisesenterbygg. Tilskotsordninga skal stimulere kommunar som har ueigna krisesenterbygg til å oppgradere, fornye eller utvide krisesentera sine. Det er satt av 20 mill. kroner til tilskotsordninga i 2025.

Kapitela nedanfor drøftar strukturelle utfordringar med krisesentertilbodet og gjer greie for regjeringa sin innsats og vidare arbeid på krisesenterfeltet.

6 God kommunal styring av krisesentertilbodet

6.1 Kommunane sitt ansvar for å førebyggje vald i nære relasjonar

Ifølgje rapporten Samfunnskostnader av vold i nære relasjoner av Pedersen et al. (Menon-publikasjon NR 15, 2023), er dei berekna kostnadane ved vald i nære relasjonar i 2021 om lag 93 milliardar kroner. Ein stor del av dette gjeld tap av liv og helsemessig livskvalitet, og redusert produksjon og effektivitet, men òg bruk av ressursar for å dempe dei negative konsekvensane utgjer ein stor kostnad. Rapporten skil ikkje mellom ressursbruken i stat og kommune, men anslår mellom anna at om lag 5 milliardar kroner blir brukt i helsesektoren, om lag 5 milliardar i barnevernet, og mellom 172 og 515 millionar i Nav. Rapporten konkluderer med at meir førebyggjande innsats for å redusere vald i nære relasjonar kan lønne seg.

Kommunane sitt ansvar for å førebyggje vald og overgrep følgjer direkte eller indirekte av fleire lover. Det følgjer av lov 24. juni 2011 nr. 30 om kommunale helse- og omsorgstjenester m.m. (helse- og omsorgstjenesteloven) § 3-3 a, at kommunen skal leggje til rette for at den kommunale helse- og omsorgstenesta blir i stand til å førebyggje, avdekkje og hindre vald og seksuelle overgrep. Vidare følgjer det av lov 18. desember 2009 nr. 131 om sosiale tjenester i arbeids- og velferdsforvaltningen (sosialtjenesteloven) § 12, at kommunen skal gjere seg kjend med levekåra til innbyggjarane, vie spesiell merksemd til trekk ved utviklinga som kan skape eller halde oppe sosiale problem, og søkje å finne tiltak som kan førebyggje slike problem. Aktivitetsplikta i likestillings- og diskrimineringsloven § 24 inneber mellom anna at offentlege styresmakter skal arbeide for å førebyggje kjønnsbasert vald.

Krisesentertilbodet er eit sentralt verkemiddel for å følgje opp kommunane si plikt til å førebyggje vald og overgrep. Partnarskapsutvalet uttalte i si utgreiing NOU 2020: 17 Varslede drap? – Partnerdrapsutvalgets utredning, punkt 7.4, side 94, følgjande:

«Flere tiårs erfaring har bidratt til at krisesentrene har en unik innsikt i fagfeltet. Krisesentertilbudet har på denne bakgrunn en nøkkelrolle i arbeidet med å forebygge partnervold og partnerdrap.»

I tillegg til å førebyggje ny vald har krisesentertilbodet ei nøkkelrolle når det gjeld å førebyggje at vald blir vidareført frå ein generasjon til neste. Å gi god oppfølging til barn som veks opp i familiar som lever med vald, og hjelpe vaksne ut av tilhøve prega av vald, er viktig for å førebyggje, på kort og lang sikt.

For å vareta den førebyggjande rolla si, må kommunane sørgje for eit godt og heilskapleg krisesentertilbod, i tråd med lov og forskrift. Dette inneber god leiing og styring frå kommunen si side, gjennomføring av internkontroll og oppfølging av tilsyn. Krisesentertilbodet må òg vere tilgjengeleg både for befolkninga og for andre kommunale tenester. Tiltaka i denne proposisjon vil bidra til å vidareutvikle krisesentertilbodet og sikre betre forankring i kommunane, og med det styrkje den førebyggjande rolla til krisesentera.

6.2 Leiing og styring

Krisesenterlova trådde i kraft i 2010, og krisesentertilbodet har sidan vore eit kommunalt ansvar, sjå punkt 2.1. Omlegginga er blitt skildra som ei «lite anerkjent forvaltningsreform», sjå rapporten Krisesenter – kommunenes arbeid og oppfølging i reetableringsfasen, av Jahnsen et al., side 117. Kommunane fekk ansvar for ei heilt ny teneste, og finansieringsordninga vart gjort om til ei rammefinansiering. I lovforarbeida, Ot.prp. nr. 96 (2008–2009), punkt 11.2.3, side 73, vart det peikt på at ei slik omlegging kunne vere tidkrevjande, og det vart oppfordra til at kommunane «som til no i liten grad har teke ansvar for utviklinga av eit krisesentertilbod for innbyggjarane sine, kjem i gang med dette arbeidet og startar drøftingane med moglege samarbeidspartnarar.»

Riksrevisjonen gjorde i 2022 ein gjennomgang av styresmaktene sin innsats mot vald i nære relasjonar, jf. Dokument 3:8 (2021−2022). Det vart konkludert med at det framleis er varierande oppfølging av krisesenterlova i kommunane og at svakheiter i det heilskaplege hjelpetilbodet kan innebere at valdsutsette ikkje får den hjelpa dei treng.

Ifølgje Nordlandsforsking sin rapport Kommunenes krisesentertilbud – En kunnskapsoversikt frå 2019, etterlyser mange krisesenter at kommunane tek eit sterkare ansvar for å følgje opp krisesenterlova. Berre eitt av fire krisesenter meiner at kommuneleiinga arbeider systematisk med å følgje opp krisesenterlova, og ca. ein tredel av sentera seier at det er lite engasjement i kommunane. Rapporten konkluderer med at ein del kommunar har lite kunnskap om lova og ser på krisesentertilbodet som noko vertskommunen eller krisesenteret tek seg av. I rapporten Krisesenter – kommunenes arbeid og oppfølging i reetableringsfasen, er det òg antyda at det varierer i kva grad kommunane har teke innover seg at krisesentertilbodet er ein del av det kommunale tenestetilbodet. Mange stader er det krisesentera sjølve som får ansvar for å implementere intensjonane i krisesenterlova. Nokre samarbeidskommunar kjøper seg i praksis ut av ansvaret, og er då ikkje godt nok kjende med kva for forpliktingar dei har etter krisesenterlova.

I 2023 gjennomførte advokatfirmaet PricewaterhouseCoopers (PwC) på oppdrag frå Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (Bufdir), ein analyse av innhaldet i driftsavtalar mellom krisesentera og kommunane. Rapporten viser at det er stor variasjon i kor omfattande og oppdatert avtaleverket er. Dei aller fleste avtalar omtaler føremålet med krisesentertilbodet og viser til krisesenterlova. Overordna omtale av krava til krisesentertilbodet og forpliktingar til samarbeid mellom tenester blir omtalt i avtalane for om lag 60 prosent av krisesentertilboda. Kartlegginga viser vidare at nokre kommunar er del av eit samarbeid utan at det er formalisert i ein skriftleg avtale. Dette kan gjere det vanskeleg for kommunane å følgje opp dei pliktane dei er pålagde etter lova. Det kan òg skape utfordringar i samarbeidet mellom krisesentertilboda og andre kommunale tenester, mellom anna når utsette skal følgjast opp i reetableringsfasen. Rapporten Krisesenter – kommunenes arbeid og oppfølging i reetableringsfasen, antydar at kommunane som har den mest aktive tilnærminga til tilbodet, er vertskommunane der samarbeidet med andre kommunar har blitt forankra på eit overordna administrativt nivå. Aktivt eigarskap til, og kunnskap om bruk av krisesentertilbodet i kommunen, vil kunne setje kommunane betre i stand til å utvikle og korrigere sine tenester på området.

6.3 Internkontroll

I rettleiaren til Kommunesektorens organisasjon (KS), Orden i eget hus – Kommunedirektørens internkontroll. En praktisk veileder, frå 2020, slår KS fast at internkontroll sikrar at lover og reglar blir etterlevd, men òg bidrar til heilskapleg styring og riktig utvikling i kommunen, kvalitet og effektivitet i tenestene, og godt omdømme og legitimitet. Dette viser at internkontroll er eit viktig verktøy for å utvikle kommunale tenester. Det følgjer av kommuneloven at kommunedirektøren skal rapportere til kommunestyret om internkontroll minst ein gang i året, jf. lov 22. juni 2018 nr. 83 om kommuner og fylkeskommuner (kommuneloven) § 25-2. Dette gjeld òg krisesentertilbodet, og bidrar til god forankring av tenesta i kommunen.

Det går fram av Krisesenterstatistikken at det i 2023 vart gjennomført internkontroll ved 18 av dei 43 sentera med tilbod til kvinner, og ved 16 av dei 41 sentera med tilbod til menn. Dei fleste kontrollane vart gjennomførte av kommunen krisesentertilbodet låg i. Statsforvaltaren i Innlandet har i sitt høyringssvar til høyringsnotatet, mellom anna uttalt:

«Gjennom tilsynet ser vi at internkontrollen med oppfølgingen av krisesentertilbudet ikke er tilstrekkelig formalisert i en del kommuner. Mange kommuner forsøker å finne løsninger fra sak til sak, og de har ikke nødvendigvis oversikt over hvor mange som har henvendt seg til kommunen de siste årene. Dette gjør at de heller ikke får tatt lærdom av tidligere saker.»

I analysen av innhaldet i driftsavtalar mellom krisesentera og kommunane som PwC gjennomførte, sjå punkt 6.2, kjem det fram at plikten til å etablere internkontroll berre inngår i avtaleverket til eitt av tre krisesenter.

At kommunane i liten grad utfører internkontroll av krisesentertilbodet kan vere teikn på manglande opplevd eigarskap til krisesentertilbodet i einskilde kommunar. Regjeringa vil difor vurdere tiltak for å sikre at kravet til internkontroll av krisesentertilbodet blir betre følgt opp. Regjeringa vil òg utarbeide ein ny rettleiar til internkontroll i krisesentertilbodet.

6.4 Tilsyn og rettleiing

Det følgjer av krisesenterlova § 9 at statsforvaltaren skal føre tilsyn etter krisesenterlova. Departementet gir årlege føringar til statsforvaltarane i Hovedinstruks for statsforvalteren og i tildelingsbrevet. Av tildelingsbrevet for 2025, punkt 3.1.8.2, side 95, følgjer:

«Statsforvalteren skal bidra til et helhetlig krisesentertilbud av god kvalitet med et velfungerende system for internkontroll. Statsforvalter skal prioritere tilsyn med kommuner med risiko for svikt i krisesentertilbudet. I gjennomføring av tilsyn, skal statsforvalter særlig vektlegge kommunenes ivaretakelse av barn på krisesenter og oppfølging av voldsutsatte i reetableringsfasen, herunder tilgang til bolig etter endt opphold på krisesenter.»

Statsforvaltaren skal òg gi rettleiing til kommunane om dei samfunnsoppgåver dei er pålagde, jf. instruks 7. august 1981 nr. 3642 for statsforvaltere (Statsforvalterinstruksen) § 7. Det er vidare slått fast i Hovedinstruks for statsforvalteren for 2025 at statsforvaltarar skal gi «veiledning på området til kommunen i samarbeid med RVTS», jf. punkt 5.3.8.1, side 75.

Tilsyna som er gjennomførte av statsforvaltarane gir eit bilete av korleis kommunane følgjer opp lova. Den årlege rapporteringa frå embeta viser at det har vore ein noko høgare tilsynsaktivitet retta mot kommunane si oppfølging av krisesenterlova dei siste åra. Det er gjennomført tilsyn i 20 kommunar i 2023 og 50 kommunar i 2024 ifølgje tilsynsrapportar mottekne av Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (Bufdir). I rapporteringane oppgir statsforvaltarane at tilgjengelegheita og kvaliteten på krisesentertilbodet er godt. Samstundes peikar fleire embete på at mange kommunar ikkje har eit godt system for internkontroll som sikrar at kommunen har styring med at dei har eit heilskapleg krisesentertilbod som mellom anna varetek barns rettar, og reetablering for valdsutsette etter opphald på krisesenter.

Statsforvaltaren står fritt til å bestemme korleis tilsyn skal gjennomførast. I kunnskapsoppsummeringa frå Nordlandsforskning, Kommunenes krisesentertilbud – En kunnskapsoversikt frå 2019, sjå punkt 6.2, kjem det fram at ulike kvalitative og kvantitative metodar blir brukt, til dømes skriftlege spørsmål sendt til kommunen, synfaring på krisesenter, tilsynssamtalar, krisesenterbesøk mv. Følgjande går fram av rapporten side 87:

«Det er en stor svakhet for det samlede krisesentertilbudet at tilsynene tilsynelatende ikke er sammenlignbare, tross veilederen som er utarbeidet for internkontroll i kommunalt krisesentertilbud.»

Nokre statsforvaltarar har gitt innspel om at noverande lov til dels kan opplevast som diffus, noko som gjer det vanskeleg å vurdere om kommunen følgjer opp lova godt nok. Lovendringane som er føreslått i del II i proposisjonen vil bidra til at det blir enklare for statsforvaltaren å vurdere nivået på tenesta og føre målretta tilsyn. Regjeringa vil i tillegg vurdere nærmare korleis tilsynet til statsforvaltarane kan bli styrkt. I etterkant av Stortinget si behandling av lovforslaget, vil departementet vurdere behov for å oppdatere rettleiaren for tilsyn i krisesentertilbodet.

7 Eit tilgjengeleg krisesentertilbod

7.1 Avstand til krisesenter

Det følgjer av forarbeida til krisesenterlova at tilbodet skal vere tilgjengeleg, det vil seie tilgjengeleg utan urimeleg lang reiseavstand, tilgjengeleg døgnet rundt, i tillegg til at det skal vere god og lett tilgjengeleg publikumsinformasjon om tilbodet, sjå Ot.prp. nr. 96 (2008–2009), punkt 6.1.1 side 46 og punkt 6.2.1, side 50. Fleire aktørar har peikt på at det er særlege utfordringar med omsyn til den geografiske tilgjengelegheita. Riksrevisjonen uttalte følgjande i si undersøking om innsatsen til styresmaktene mot vald i nære relasjonar, jf. Dokument 3:8 (2021−2022), punkt 3.2.3, side 12:

«Lang avstand til krisesentre i deler av landet skaper utfordringer for en del voldsutsatte i å nyttiggjøre seg tilbudet. Dette gjelder både mulighet for å oppsøke tilbudet ved akutt behov for beskyttelse, men også for støtte i en reetableringsfase. Krisesentrene har en viktig funksjon som koordinator for den voldsutsatte i nettopp reetableringsfasen. Selv om sikkerhet pekes på som en hovedårsak, gjør også lang avstand det ofte krevende for barn å kunne fortsette i sin opprinnelige barnehage eller skole.»

GREVIO, overvakingskomitéen for Istanbul-konvensjonen, har kritisert at det er lange avstandar mellom krisesentera i Noreg, sjå GREVIO/Inf(2022)30. Dei uttalar at det i praksis inneber redusert tilgjengelegheit for brukarane, og dermed òg redusert tryggleik. Norske styresmakter vart sterkt oppfordra til å forbetre den geografiske spreiinga av krisesentertilboda, særleg i distrikta.

Det er 42 krisesenter i Noreg, og nokre av krisesentera dekkjer store geografiske område. Mens innbyggjarane i Oslo kommune ikkje treng å reise meir enn 15 kilometer for å kome til krisesenteret, må til dømes nokre av dei som soknar til Nord-Trøndelag krisesenter reise om lag 300 kilometer, og nokre innbyggjarar i Vest-Finnmark må reise om lag 480 kilometer. Lange avstandar var ei utfordring allereie i 2014 då NOVA evaluerte implementeringa av krisesenterlova og fann at fleire krisesenter hadde vorte nedlagte etter at krisesenterlova vart vedtatt, sjå rapporten Krisesentertilbudet i kommunene. Evaluering av kommunenes implementering av krisesenterloven, punkt 6.2. Dei seinare åra har departementet òg erfart at krisesenter har vore lagt ned, hovudsakleg på grunn av økonomi. Fleire høyringsinstansar nemner at det er ei stor utfordring at kommunane ikkje vel det nærmaste, men det billigaste krisesentertilbodet, og at dette går utover innbyggjarane og lågterskelprinsippet som ligg til grunn for krisesentertilbodet. Av rapporten Krisesenter – kommunenes arbeid og oppfølging i reetableringsfasen, går det fram at nærliggjande krisesenter konkurrerer på pris, noko som kan hindre langsiktig investering i kvalitet.

Kommunane står fritt til å organisere krisesentertilbod på den måten dei meiner er best ut frå lokale tilhøve. Alle krisesentera i Noreg, bortsett frå Oslo krisesenter, har fleire eigarkommunar. Interkommunalt samarbeid er ein viktig del av kommuneverksemda og kan ha mange fordelar. Det kan til dømes sikre store og robuste fagmiljø, meir føremålstenleg drift av tenesta, eller innsparingar i form av spreiing av kostnadar på fleire innbyggjarar, sjå Kommunal- og distriktsdepartementet sin rettleiar frå 2023 Veileder om interkommunalt samarbeid. For brukarane, kan det å oppsøkje eit tilbod som er utanfor kommunegrensa kjennast tryggare fordi det er mindre sjanse for å møte nokon dei kjenner, og fordi dei får større fysisk avstand til den som utøver vald.

Samstundes kan lange avstandar mellom sentera bryte med kravet til at krisesentertilbodet skal vere eit lågterskeltilbod og eit geografisk likeverdig tilbod. Lang veg kan vere ei fysisk hindring og ein risiko for den som til dømes ikkje har eigen bil, men kan òg verke psykisk avskrekkande. Avstandar gjer det òg vanskeleg for barn å gå på skule og i barnehage, og for den vaksne å gå på jobb. For tilsette på krisesenter gjer lange avstandar det vanskelegare å følgje brukaren til offentlege tenester i heimkommunen. Avstandar kan òg vere ei hindring når brukarane treng oppfølging i dagtilbodet, til dømes i reetableringsfasen.

Kommunane har ansvar for å sikre rimeleg reiseavstand til krisesentertilbodet. Dette er utdjupa i forarbeida til krisesenterlova, Ot.prp. nr. 96 (2008–2009), punkt 6.3.4, side 53:

«Departementet viser til at når kommunen er tillagd ansvaret for å sørgje for eit krisesentertilbod, så er kommunen ansvarleg for å sikre fagleg kvalitet, bemanning, tilrettelegging av lokale, for at tilbodet finst innanfor rimeleg reiseavstand o.a. Departementet har derfor valt å nytte omgrepet «god kvalitet» som uttrykk for ein standard for korleis det nærmare innhaldet i tilbodet skal fastsetjast.»

7.2 Fleksible lokale løysingar

Utviklinga dei seinare åra er at fleire små senter med relativt få brukarar har vorte lagt ned, mellom anna det samiske krise- og incestsenteret i Karasjok i 2019, krisesenteret i Fjell i 2021 og Sør-Helgeland krisesenter i 2025. Det gir ein risiko for at tilbodet til innbyggjarane blir dårlegare. Det er lagt til grunn i forarbeida til krisesenterlova, Ot.prp. nr. 96 (2008–2009), punkt 6.1.3, side 50, at der det er lange reiseavstandar, må kommunane kanskje finne alternative løysingar for at eit dagtilbod skal fungere. Kommunane som vel å knytte seg til eit senter som er langt unna må sørgje for eit tilbod som er reelt tilgjengeleg for dei som er utsette for vald i nære relasjonar.

Regjeringa tek sikte på å greie ut om og på kva måte reisekostnadar til og frå krisesenter kan dekkjast, sjå nedanfor under punkt 7.3. Ei ordning der reiseutgifter blir dekte kan bidra til at fleire oppsøkjer krisesentertilbodet, òg når det er lang reiseveg. Samstundes vil ikkje dette løyse alle utfordringar med lange avstandar til krisesentera. Regjeringa vil difor her vise til at kommunane har høve til å organisere tilbodet sitt over fleire stadar og på ulike måtar. Det finst modellar der krisesentertilbodet er delt, med eigne avdelingar for utsette som ikkje kan bu saman med andre utsette, sjå òg punkt 9.5. Det er òg mogleg å skilje dagtilbodet og butilbodet. Ei slik organisering kan både bidra til å byggje solide fagmiljø nokre stader, og gi brukarane eit nært dagtilbod der dei er. Å ha eit krisesentertilbod som er delt over fleire lokalitetar krev at kommunane informerer innbyggjarane godt både om dagtilbodet og butilbodet, og om korleis desse kan kontaktast. For å gi kommunane større fridom til å velje meir fleksible løysingar, vil regjeringa vurdere om det er føremålstenleg å ha ulike krav til sikkerheit i butilbodet og i dagtilbodet. Dette vil kunne bidra til at det blir etablert dagtilbod som er meir tilgjengeleg for innbyggjarane.

Det er sett i verk tiltak einskilde stader for å motverke dei uheldige konsekvensane av lange avstandar. I Indre-Finnmark har Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (Bufdir) bidratt med midlar for å etablere eit todelt krisesentertilbod. Det er etablert eit lokalt dagtilbod i Karasjok kommune, medan butilbodet og administrasjon av tilbodet ligg i Alta. I høyringa viser Brønnøy kommune til at dei har lagt ned krisesenteret sitt, og kjøper krisesentertenester frå Verdal kommune, men at dei oppretter ei eiga stilling i kommunen som skal jobbe systematisk for å førebyggje vald. Det vil ligge til stillinga å vere eit bindeledd mellom krisesenteret og eventuelle innbyggjarar som nyttar krisesentertilbodet på Verdal. Dette er nye tiltak, og effekten er ennå ikkje målt.

7.3 Utgifter til reise

Stortinget har i vedtak nr. 615 av 7. mai 2024 bedt regjeringa sikre at reisekostnadar til og frå krisesenter blir dekka, sjå punkt 2.4.

I høyringsnotatet om endringar i krisesenterlova bad departementet om innspel frå høyringsinstansane om korleis ei refusjonsordning for reise til og frå krisesentera kan utformast. Fleirtalet av høyringsinstansane som har uttalt seg, støttar at reiseutgifter skal dekkjast, og argumenterer med at lang reiseveg eller reisekostnadar kan hindre valdsutsette å oppsøkje krisesentertilbodet. Nokre av høyringsinstansane meiner motsett at det svært sjeldan er ei reell problemstilling, og at ein alltid finn løysingar for dei som ikkje har råd til å kome seg på krisesenter. Dei uttalar at brukarane må betale for reiseutgifter sjølv, og at tilsette på krisesenteret kan flytte seg når det er behov for dagsamtalar. Dei fleste høyringsinstansane som har uttalt seg, er opptekne av at den løysinga som blir valt ikkje fører til mykje ekstra administrativt arbeid for krisesentera eller kommunane.

Høyringa gav ikkje eit eintydig svar på kva for løysing som vil vere mest føremålstenleg for å dekkje reiseutgifter til krisesenter, og departementet må greie ut nærmare korleis oppmodingsvedtaket kan følgjast opp. Utgangspunktet må vere å hindre at nokon som er utsett for vald ikkje oppsøkjer krisesenteret fordi det er for kostbart å reise dit. Dette kan løysast anten ved at det blir rekvirert transport, eller at reiseutgiftene blir refundert. Løysinga må vere treffsikker slik at midlane kjem dei som er utsette for vald i nære relasjonar og treng eit krisesentertilbod, til gode. Det vil òg måtte definerast kva del av krisesentertilbodet som skal vere innlemma i ei slik ordning, til dømes om den skal gjelde berre butilbodet eller om dagtilbodet og eventuelt reetableringsfasen òg skal inngå. Det må vurderast kven som skal bestemme om ein person kan få dekt utgiftene sine, og om det skal vere tilgang til å klage dersom nokon ikkje får refusjon. Det er òg eit spørsmål om fritt krisesenterval, og om brukaren skal få dekt reiseutgiftene sine uansett kva senter dei vel å oppsøkje. Det må vidare greiast ut om det skal vere ei sentral ordning, om ansvaret skal gjevast til kommunane, eller om eksisterande ordningar kan brukast. Vidare må departementet vurdere moglege uheldige konsekvensar, til dømes om ei refusjonsordning kan bli eit indirekte insitament for kommunane til å leggje ned fleire krisesenter. Dei økonomiske og administrative konsekvensane av ei slik ordning må òg greiast ut. Å estimere kostnadar ved å dekkje reiseutgifter kan vere utfordrande, fordi det ikkje finst tal på kor mange fleire utsette ein kan anta kjem til å oppsøkje tilbodet om dei får dekt reiseutgifter, kor lange reiser det vil gjelde, og kva transportmiddel som vil bli brukt.

Departementet vil orientere Stortinget om den vidare oppfølginga av oppmodingsvedtaket om å dekkje reisekostnadar, på eigna vis.

8 Tiltak for å vidareutvikle krisesentertilbodet

Alle kommunane i Noreg har innbyggjarar som er utsette for vald i nære relasjonar, og dei aller fleste kommunar har innbyggjarar som frå tid til annan har behov for eit krisesentertilbod, anten i form av eit verna butilbod eller i form av rettleiing og støtte. Den øvste politiske og administrative leiinga i kommunane skal vere godt kjent med sitt krisesentertilbod, og bør etterspørje informasjon om korleis tilbodet fungerer, på same måte som dei gjer med andre tenester. Dette er ein føresetnad for god fagleg og organisatorisk utvikling av tilbodet, og gjeld både kommunane som har eit krisesenter i kommunen, og dei som samarbeider om eit krisesenter lokalisert i ein annan kommune. Vidare skal kommunane ha brukarperspektivet i sentrum når dei vel kor og korleis dei skal organisere sitt tilbod. Dei må òg vege fordelane opp mot ulempene dette kan ha for brukarane. Dersom nedlegging eller flytting av eit senter fører til urimelege lange avstandar, bør kommunen setje i verk tiltak som gir utsette for vald i nære relasjonar eit reelt tilgjengeleg og lågterskel tilbod, til dømes alternative måtar å organisere tilbodet sitt på.

For å støtte kommunane i si utvikling av krisesentertilbodet vil regjeringa:

• vurdere tiltak for å sikre at kravet til internkontroll av krisesentertilbodet blir betre følgt opp

• oppdatere gjeldande rettleiingar om internkontroll og tilsyn, i tillegg til fagleg rettleiar for innhaldet i krisesentertilbodet

• vurdere om tilsynet til statsforvaltaren bør bli styrkt

• greie ut om det er behov for å endre krav til sikkerheit i dagtilbodet

• spreie kunnskap om ulike måtar å organisere krisesentertilbodet på, som gjer tilbodet betre tilgjengeleg for befolkninga

• greie ut korleis kostnadar til reise til og frå krisesenter kan dekkjast