Fylkesnytt frå Vestland 1/2025

• Regionalt jordvernbrev til kommunane i Vestland
• Beitenæringa treng rekruttering
• Vi spør bønder om konsekvensar ved nytt gjødselregelverk
• Testing av dyrkingssystem for økologisk fruktproduksjon
• Rekordhogst i Vestland i 2024

Regionalt jordvernbrev til kommunane i Vestland

Statsforvaltaren i Vestland har følgt opp LMD og KDD sitt jordvernbrev med eit brev til kommunane i fylket. Her peikar vi på hovudtrekk i nasjonal politikk, kommunane sin omdisponering og verktøykassa dei har til rådvelde for å følgje opp sitt ansvar for jordvernet.

Å ta vare på dyrka jord er eit nasjonalt mål, men avgjerda i dei fleste enkeltsakene ligg hos kommunane. Dei er såleis forvaltarar av den nasjonale jordvernpolitikken og det nasjonale jordvernmålet, og summen av kommunane sine prioriteringar vert det nasjonale resultatet. Samstundes er det å «stille areal til rådvelde» noko av det viktigaste kommunar og lokalpolitikarar gjer i nærings- og samfunnsutviklinga. Ikkje minst gjeld dette i Vestland, der kommunane har svært mykje jordbruksareal i planreservane. Til saman omdisponerer dei godt over dobbelt så mykje som det regionale jordvernmålet på 180 daa/år. Vestland fylke bidreg dermed konsekvent negativt til nasjonalt jordvernmål.

Jordvernbrevet inneheld ei oversikt over omdisponering per kommune (Kostra) sidan 2015, der nasjonalt jordvernmål er fordelt på kommunane. Dette som ein illustrasjon på jordvernutfordringane, og som eit grunnlag for kommunane sine eigne målsettingar for jordvern. Brevet  inneheld også døme på tiltak for at jordvernomsynet ikkje blir redusert til ei rekke enkeltsaker, med liten moglegheit til å prioritere kva som er viktigast å bruke den avgrensa jordressursen til:

• sikre jord i drift ved målretta landbruksutvikling og handheving av driveplikt som «førstelinja for jordvernet»
• halde oversikt over løpande omdisponering av jordbruksareal i sakshandsaminga, for at kommunen skal kunne ta informerte avgjerder og sjå jordvern i samanheng over tid
• lage kommunale jordvernstrategiar og/eller sette kommunale jordvernmål, med eller utan midlar utlyst frå Landbruksdirektoratet
• legge til rette for nydyrking og bakkeplanering, ikkje som kompensasjon, men for å betre arrondering, synleggjere kostnad ved bygging på jordbruksareal og fremje samfunnsnyttig bruk av jord- og overskotsmassar med meir.
• ta omsyn til jordvern i alle delar av kommuneplanprosessen, frå planstrategi til godkjend arealdel, med særleg merksemd på landbruksutvikling, arealstrategiar med konkrete mål og prioriteringar, planvask, oversikt over nedbyggingspotensialet for dyrka jord (arealrekneskap), avgrensingar i føresegner med meir.

Vedlegg:

Regionalt jordvernbrev 2024 - jordbruksareal i arealplanlegging og sakshandsaming (PDF)

Kontaktperson: Eirik Brynjelsen, e-post: eirik.brynjelsen@statsforvalteren.no,  tlf.  97 07 33 64

Beitenæringa treng rekruttering

Beitenæringa sitt arbeid er svært viktig for bruken av utmarksbeite, og i Vestland er næringa aktiv og engasjert. Nedgangen i sauenæringa skapar likevel bekymring.

Store delar av beitenæringa er organisert i beitelag, som samarbeider om beiteslepp, sanking og tilsyn av dyr på utmarksbeite. Eit godt fagmiljø er viktig for næringa. Nye bønder kan få råd og hjelp, og ein kan hjelpe kvarandre med oppgåvene. Når det blir færre beitedyr gror utmarka igjen, og det kan bli vanskeleg med tilsyn og sanking når dyra spreier seg over eit større område.

Det er ei utfordring å rekruttere dei unge til næringa, og Hordaland Sau og geit har difor tatt initiativ til å følgje opp nye bønder. I fjor inviterte dei til kurs på Voss for nye og komande sauehaldarar. Målet med fagsamlinga var å bygge kompetanse, og å gje deltakarane eit nettverk av kollegaer frå heile fylket. Det vart ein stor suksess. I løpet av to dagar fekk 65 deltakarar ei innføring i avl, økonomi, fôring, dyrevelferd, klima, investering og tilskotsordningar. Dei fekk også ei kjekk helg med nye kollegaer. Sau og geit er opne for å ha fleire liknande arrangement.

Statsforvaltaren i Vestland har etablert ei gruppe, der vi diskuterer beitenæringa med faglaga Sau og Geit, Bondelaget og Bonde- og småbrukarlaget. Rekrutteringa i sauehaldet er eit viktig tema i diskusjonen.

I 2024 fekk Vestland fem nye beitelag, men medlemstalet har gått ned. På fire år har det vore ein nedgang på 11 548 sau og lam på utmarksbeite. Nedgangen var litt lågare frå 2023 til 2024 enn året før.

Sauebøndene må handtere ulike utfordringar, og yrket krev initiativ og tilpassingsevne. Dårleg vêr i beitesesongen, manglande gjerdehald, tap til ørn og rev og laushundar som jagar dyra er nokre av utfordringane med utmarksbeite. Beitesesongen i fjor starta tidleg med ein varm vår. Rask snøsmelting gav tidleg beiteslepp for mange, men ein våt sommar og tidleg haust førte til dårlege beite i fjellet og at sauen kom ned igjen tidlegare enn normalt.

Kontaktpersonar:

Maria Makloufi Skjold, e-post: maria.makloufi.skjold@statsforvalteren.no tlf: 55 57 20 09

Silje Lyhammer, e-post: silje.lyhammer@statsforvalteren.no tlf. 55 57 21 51

Vi spør bønder om konsekvensar ved nytt gjødselregelverk

Nytt regelverk skal gje mindre forureining frå landbruket, men nye krav til spreieareal og tid for spreiing av husdyrgjødsel vil få store konsekvensar for mange som produserer mjølk og svinekjøt.

For å få oversikt og å kunna gje råd og støtte har Statsforvaltaren i Vestland gjennomført ei undersøking retta mot bønder som har mykje husdyrgjødsel. Svara viser at ein av tre har for lite gjødsellager, og at dei nye krava gjev utfordringar for mange.

Det er krav om å ha lagerplass til den gjødsla som blir produsert gjennom åtte månader. I dag har mange klart seg med kortare tid, fordi dei har spreidd gjødsel om hausten. Det vert forbode å spreie etter 15. september og det vil også, frå 2027, kome krav om at ein må hauste avling etter siste gjødsling.  Desse endringane vil føre til behov for å utvide lagerkapasiteten.

Det nye regelverket set også grenser for kor mykje gjødsel som kan nyttast. I Vestland har det vore gjødsla med meir fosfor enn det plantene tek opp. Dette skal no reduserast over ein periode på åtte år. Det er nokså enkelt å redusere bruken av mineralgjødsel, men næringsstoffa i husdyrgjødsla kan det bli vanskelegare å finne plass til. Målet er å sikre godt utnytting av næringsstoffa og å avgrense tap til vassdrag og luft.

Vi har spurd bøndene om kva dei vil gjere for å unngå å gjødsle for sterkt med husdyrgjødsel. Blant dei som må gjere tiltak er det urovekkande mange som vurderer å redusere dyretalet. Andre tiltak er å fordele gjødsel på eit større areal, levere gjødsel til biogassanlegg eller levere gjødsel til andre. Å bruke kraftfôr med redusert mengd fosfor er også aktuelt.

Her kan du sjå svara:

Kontaktperson: Øyvind Vatshelle, e-post: oyvind.vatshelle@statsforvalteren.no,  tlf: 55 57 21 78

Testing av dyrkingssystem for økologisk fruktproduksjon

Sogn Jord og Hagebruksskule (SJH) skal etablere tre ulike dyrkingssystem for økologisk epleproduksjon. Målet er å sjå korleis dei er tilpassa ei drift med sal av eple direkte frå garden til lokalmatmarknaden.

Elevane på SJH i Aurland kjem frå heile landet til landslinja for økologisk landbruksproduksjon. Mange av elevane er vaksne, og ynskjer å drive kombinasjonsbruk med husdyr, frukt og grøntproduksjon.

Tre ulike dyrkingssystem

Arealet som SJH no skal testa ut er på fem dekar. Her skal det plantast frukttre på  tre ulike måtar. Det første er vanleg tettplanting. Så vert det eit felt med meir ekstensiv planting på sterkare grunnstammar. Det siste feltet er på eit beite. Her skal det plantast etter skogslandbruksprinsipp i kombinasjon med beiting eller nøtteproduksjon. Skulen håpar at dette kan gje auka produksjon av frukt til foredling og til lokalmat-marknaden.

Skoglandbruk utanfor Noreg

I fleire europeiske land har det vore vanleg med større epletre på areal som blir beita. Desse epla blir då brukt  til eplejus og noko direktesal. Slike produksjonsmåtar vert også prøvd ut i Sverige og Danmark, samstundes som ein prøver å fornye denne tradisjonen. Med dette får dei  inn fleire suksesjonsnivå og eit større biologisk mangfald. Dette er positivt i eit ope slettelandskap, med mykje einsarta kornproduksjon. Her prøver dei ut fruktplantingar i rekker saman med annan plante- og fôrproduksjon. Dei kallar det allé-dyrking, etter inspirasjon frå skogslandbruk (agroforestry). I dette er samplanting eit viktig prinsipp. Tanken er at denne planteforma både skal gje auka biologisk mangfald, og større mangfaldet av produkt frå garden.

Produksjon av eigne frukttre

Eit anna viktig utviklingsprosjekt ved SJH er å lære elevane å lage frukttre frå grunnen av. Då kjøper dei virusfrie grunnstammer frå Sagaplant og podar sjølv. I dag vert dei fleste frukttrea til moderne tettplantingar importerte frå Nederland eller Belgia. Det er vanskeleg å få kjøpt økologisk godkjende frukttre til nye plantefelt, særleg dersom du vil bruke eldre og meir sjeldne sortar enn dei som normalt vert omsett. Det er også eit poeng å vidareføre kunnskapen om poding, og å innfri behovet for sjukdomsfrie grunnstammer og plantemateriale i Noreg. 

Satsinga er støtta av Landbruksdirektoratet sine nasjonale utviklingsmidlar for landbruket.

Kontaktperson: Frøydis Lindén, e-post: froydis.linden@statsforvalteren.no ,  tlf: 55 57 21 86

Rekordhogst i Vestland 2024

Med særs høge tømmerprisar som drahjelp vart også avverkinga i Vestland rekordhøg i 2024.

Fjordtømmer og Nortømmer auka sine marknadsdelar frå i fjor, og auken her har vore ein del av forklaringa på høg hogstaktivitet i skogen. For fyrste gong har ein kommune i Vestland passert 100 000 m³ i hogst. I Alver kommune vart det hogd om lag 118 000 m³. Mest halvparten av dette volumet kom frå ein skogeigar.

Uttak med taubane i 2024 utgjorde rundt  22 000 m³. Dette er ein nedgang frå dei to føregåande åra, som begge åra låg på om lag 34 000 m³. Det står framleis mykje hogstmogen skog i bratt terreng på vestlandet.

Det er i all hovudsak gran som vert hogd i Vestland. Av innmålt volum utgjer gran 95 % . Dette er for det meste norsk gran, men også 60 000 m³ sitkagran. Ein har hatt andre år med meir sitkagran, så den relative delen sitkagran har ikkje vore rekordhøg i 2024.

Generelt er sagtømmer-delen særs høg i granskogen på Vestlandet, i fjor var han på 80 %. Her er framleis noko å hente, for mykje av skogen vert hogd for tidleg. Om ein ser på historiske tal på alder ved hogst, frå resultatkartlegging og eigne analyser, er nok ein majoritet av skogen framleis i hogstklasse 4. 

Kontaktperson:

Torgrim Østgård, e-post: torgrim.ostgard@statsforvalteren.no,  tlf: 57 64 30 66